Vergi 

 Dövlətin və bələdiyyələrin fəaliyyətinin maliyyə təminatı məqsədi ilə vergi ödəyicilərinin mülkiyyətində olan pul vəsaitlərinin özgəninkiləşdirilməsi şəklində dövlət büdcəsinə və yerli büdcələrə köçürülən məcburi, fərdi, əvəzsiz ödənişdir 


 

Verginin tarixi 

İlk tanınan vergi sistemi Qədim Misir olub, təxminən e.ə. 30-cu əsr aralığında Qədim Krallığın birinci sülaləsi dövründədir. Yazılara müvafiq olaraq, firon ildə iki dəfə krallığı gəzərək əhalidən vergiləri yığırdı. Digər mənbələr isə taxıl anbarların əhəngdaşı və papirus üstündəki hesablarıdır. İlk vergilər həm də Bibliyada təsvir olunub. Tövratda (fəsil 47, şer 24) yazılır: "Məhsul çıxanda, beşinci hissəni ver firona. Qalan beşdə dördü çölləri toxumlamaq və özünü, ailəni və uşaqlarını yedizdirmək üçün saxlaya bilərsən." Yusif peyğəmbər (Yosef) Misirin əhalisinə onların məhsulu necə bölüşdürməli və hansı hissəni firona verməli olduqları haqqında danışırdı. Məhsula 20% vergi tətbiq edilirdi. 

Sonra Fars İmperiyası dövründə, e.ə. 500-ci ildə I Böyük Dara tərəfindən nizamda olan sabit vergi sistemi həyata keçirilmişdir. Fars vergi sistemi hər bir Satrapiya (Satrap hökm etdiyi ərazi) üçün xüsusi şəkildə təyin olunurdu. Müxtəlif vaxtlarda imperiyada 20-dən 30-a qədər satrapiyalar var idi, və hər biri onun gözlənilən məhsuldarlığa əsasən qiymətləndirilirdi. Vergiləri yığmaq və öz xərcləri çıxıb imperatora göndərmək satrapların öhdəliyi olub. Müxtəlif vilayətlərdən tələb olunan məbləğlər onların iqtisadi potensialı haqqında xəbər verə bilər. Misal üçün Babil məhsulların geniş çeşidi üçün ən böyük məbləğə müəyyən olunub: 1000 gümüş talent və ordu üçün 4 aylıq ərzaq təchizatı. 

Fransa İnqilabından əvvəl orta vergi dərəcələri Britaniyada Fransaya nisbətən aşağı olub, adam başı ilə sayınca iki qat az, amma onlar əsasən xarici ticarətə qoyulmuşdur. Fransada vergi dərəcəsi aşağı olub, amma öhdəlik əsasən torpaq sahiblərinə, fərdilərə və daxili ticarətə qoyulub, ona görə də xalq qəzəbinə səbəb olurdu. 


Verginin məqsədi

 Vergi obyekti verginin tətbiq olunduğu və bununla da birbaşa və ya dolayı yolla vergi mənbəyini təşkil edən iqtisadi amildir. Vergi borcunun yaranmasına səbəb olan iqtisadi amillər vergi subyektini təşkil edir. Vergi mövzusu ümumi və mücərrəd bir anlayışdır. Vergi qanunları çox vaxt vergi anlayışlarını müəyyənləşdirir. Ancaq vergi mövzusunu təyin edən ümumi bir tərif yoxdur. Qanunverici hər vergi üçün məsələni izah etməyi məqsədəuyğun hesab etdi. Beləliklə, bu vergi mövzusu hər vergi qanununun ilk maddələrində qeyd olunur. Vergi obyekti verginin əsas elementlərindən biridir. Bəlli olmayan bir vergi tətbiq etmək və toplamaq mümkün deyil. Vergi qanunauyğunluğu prinsipinə uyğun olaraq, vergi subyektini göstərmək vacibdir. 

Vergilərin alındığı  yerlərə görə vergi məsələsi üç başlıq altında görünür: Gəlir, Sərvət, İstehlak (xərc). 


Gəlir

Bir insanın iş müqabilində və xaricində qazandığı hər cür qazancdır. Şəxsin gəliri həmin şəxsin vergi ödəmə gücünün ən vacib göstəricisidir. Yüksək qazancı olan bir şəxs, gəlirləri az olan bir adamdan daha çoxdur. Gəlir insanların xərcləməsində və sərvətində də təsirli olur. Gəlir artdıqca insanların xərcləmə gücü və sərvəti artır. Gəlir vergi ödəmək qabiliyyətini təyin edən vacib amil olsa da, bütün gəlirlərə vergi qoymaq mümkün deyil. Gəlir mənbələrinin quruluşu bir-birindən fərqli olması, fərdlərin və ailə quruluşlarının fərqliliyi, müxtəlif cür gəlir elementləedən yaranması və s səbəblərə görə sadəcə gəlirlərin vergiləndirilməsi kifayət deyildir.
 Sərvət :  Var-dövlətin ölçüsünə və çoxluğuna görə şəxsin vergi borcu müəyyən edilir. Bir insanın ödəməli olduğu vergi gücü sərvət və əlbətdə bir ildəki gəliri üzərində hesablanır. Var-dövlətə sahib olmaq istəyi insanların gələcək zəmanətini yaratmaq ehtiyacından qaynaqlanır. Bu duyğu ilə xərclənməyən gəlir sərvət kimi görünsə də, sərvət də vergi obyekti hesab olunur. 

İstehlak
 İstehlak, pul və ya pulla ifadə edilə bilən bir məqsəd üçün iqtisadi dəyərlərin xaric edilməsidir. Ehtiyacları ödəmək və ya bəzi fəaliyyətlərdən bəhrələnmək üçün müxtəlif mal və xidmətlər almaq üçün xərclənən gəlir hissəsidir. Xərc həyata keçirildiyi andan vergi tutulur. Xərclər bir tərəfdən istehlak kimi vergiyə cəlb edilsə də eyni zamanda sərvətə çevrilə bilər. Başqa sözlə, bir xərc də var-dövlət yarada bilər. Bu vəziyyətdə xərclər həm istehlak, həm də sərvət vergisi mənbəyidir. Vergi xərcləmələri insanları qənaət etməyə həvəsləndirir. 

Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinə uyğun olaraq, Azərbaycan Respublikasında aşağıdakı vergilər müəyyən edilir və ödənilir:

  • dövlət vergiləri; 
  • muxtar respublika vergiləri; 
  • yerli vergilər (bələdiyyə vergiləri). 

Dövlətin vergiləri içərisində: 

Paylaş